Historia Trzebini

Prehistoria

Najstarsze znaleziska archeologiczne z terenów Trzebini i okolic to wyroby z krzemienia oraz przedmioty wykonane z brązu pochodzące z okresu halsztackiego kultury łużyckiej.
Średniowiecze

Teren gdzie współcześnie znajduje się Trzebinia najpewniej wchodził w skład państwa wielkomorawskiego, później po włączeniu ziem Wiślan do państwa Polan, pozostał przy Polsce do 1795 r.

Początki zaś samego miasta sięgają czasów średniowiecza. Znaczną część jego dzisiejszego terenu stanowiły obszary dworskie, funkcjonujące w oparciu o gospodarkę folwarczną. Z 1325 r. pochodzi wzmianka o parafii św. Piotra i Pawła, w 1470 r. o kościele parafialnym w Trzebini wspomniał Jan Długosz, a w 1490 r. księga poborowa ziemi proszowskiej. Przełomu XIII i XIV w. sięgają tradycje wydobywania galmanu na terenach należących obecnie do gminy. Z 1411 r. pochodzi wzmianka o sztolni odwadniającej, pierwszej na terenie złóż śląsko-krakowskich. Do XV w. teren ten był własnością królewską, w późniejszym czasie na drodze przywilejów nadanych przez króla, mieszczanie krakowscy uzyskali prawa do eksploatacji bogatych złóż cynku i ołowiu znajdujących się w tych okolicach.

Na przełomie XIV i XV w. w posiadanie Trzebini weszli Karwaczjanowie herbu Zadora. Mikołaj Kezinger odkupił osadę od Karwaczjanów i w 1415 r. otrzymał od króla Władysława Jagiełły przywilej nadający tej osadzie prawo magdeburskie i górnicze. Syn Kezingera, Walther herbu Łabędź, otworzył nowe szyby w Górce, zwanej wówczas Wierzą. Równolegle z Kezingerami wydobywał kruszce ród Tęczyńskich z herbem Topór, do którego należała Siersza, Wodna i Myślachowice. Pod koniec XV w. Trzebinia przeszła w ręce Jerzego Morsztyna, a w XVI w. właścicielami tych terenów bądź ich części byli mieszczanie krakowscy, którzy intensywnie rozwijali działalność górniczą i hutniczą.
Nowożytność

W latach 1569-1584, Trzebinię objął w posiadanie Jerzy Schilhra vel Silhra, który przyjął nazwisko Trzebiński i otrzymał herb Abdank. W rękach rodu Schilhra Trzebińskich pozostawała Trzebinia do 1802 r., kiedy zmarł Antoni Schilhra Trzebiński, ostatni potomek w linii męskiej. Dzięki Trzebińskim, była osada górnicza przeżywała swoją świetność i zaczęła być traktowana jak miasto, choć w tym okresie jeszcze praw miejskich nie posiadała. Staraniem Franciszka Schilhry Trzebińskiego, Trzebinia uzyskała od Augusta II przywilej jarmarczny, a Antoni Schilhra Trzebiński nadał odrębny przywilej zabezpieczający prawa ludności żydowskiej do handlu. Trzebińscy ufundowali kościół św. Stanisława wraz ze szpitalem dla ubogich, który został zniszczony w latach 1783-1786. Trzebinia podzieliła los zaborów Rzeczypospolitej i znalazła się w zaborze austriackim zwanym Galicją.
XIX wiek

Decyzją kongresu wiedeńskiego z 8 maja 1815 w skład powstałej Rzeczypospolitej Krakowskiej weszła również Trzebinia. Dzięki staraniom wdowy po ostatnim z rodu Trzebińskich Krystynie, noszącej wówczas nazwisko swojego trzeciego męża – Marasse, Trzebinia została oficjalnie podniesiona do rangi miasta decyzją Senatu Wolnego Miasta Krakowa z 6 września 1817. W 1846 r. Trzebinia wraz z republiką krakowską ponownie zostaje wcielona do Austrii i taki stan rzeczy utrzymał się do odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 r., kiedy weszła w skład ówczesnego województwa krakowskiego.

W latach 20. XIX w. mimo starań ówczesnej właścicielki Krystyny Marasse i jej męża hrabiego Ferdynanda Marasse, Trzebinia została przymusowo sprzedana za długi. Trzebionka i Górka stały się własnością żydowskiej rodziny Samuelsonów. W posiadanie samej Trzebini wchodzili kolejno: Karol Estreicher, Karolina Piechocka, Józef i Maria Baranowscy, Gabriela Stępińska i August Raczyński. W rękach Raczyńskiego teren Trzebini pozostawał do 1920 r., kiedy dwór oraz część majątków ziemskich należących niegdyś do Trzebińskich kupili Marian i Paula Zieleniewscy.

Okres XIX i XX w. charakteryzował się intensywnym rozwojem przemysłu, głównie surowcowego. W latach 1804-1843 powstało pięć kopalni węgla, dwie huty cynku oraz huta szkła. W II poł. XIX w. nastąpił dalszy rozwój kopalnictwa, powstały kolejne kopalnie węgla a także kopalnia głębinowa galmanu. Początek XX w. to dla Trzebini dalszy ciąg rozwoju przemysłu ciężkiego. Najważniejsze zakłady przemysłowe, które powstały w tym czasie, to rafineria nafty, elektrownia, cementownia oraz zakłady tłuszczowe. Znaczne zagęszczenie przemysłu dało podłoże dla ruchów lewicowych. W okresie międzywojennym działała na tym terenie KPP, PPS-lewica, Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych, Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej oraz Czerwone Harcerstwo. Równolegle z ruchami lewicowymi działał bardzo prężnie ruch harcerski kierowany przez Naczelnego Kapelana Harcerstwa Polskiego księdza Mariana Luzara. W 1903 r. w Trzebini osiedlili się salwatorianie, którzy w 1910 r. rozpoczęli budowę kościoła pw. Najświętszego Serca Boskiego Zbawiciela (projekt arch. Zygmunt Gawlik). Obecnie jest to kościół parafialny.

II wojna światowa

Już 1 września Trzebinia została zbombardowana przez lotnictwo niemieckie. W początkach kampanii wrześniowej broniła tych terenów, będąca w odwrocie ze śląska, Grupa Operacyjna "Śląsk" stanowiącą część Armii "Kraków". Opór wojsk polskich został szybko przełamany i już 5 września Niemcy dokonali pierwszych egzekucji, zarówno wśród ludności żydowskiej, stanowiącej wówczas pokaźny odsetek mieszkańców, jak i polskiej. 9 października Trzebinia została włączona do III Rzeszy, a granica z Generalnym Gubernatorstwem przebiegła nieopodal w Dulowej. Podczas wojny na terenie Trzebini zostały zlokalizowane dwa obozy jenieckie, trzy obozy pracy, a także podobóz podległy Auschwitz-Birkenau. Ogólnie podczas wojny wskutek eksterminacyjnej polityki niemieckiego okupanta życie straciło ok. 2 tys. Trzebinian, co stanowiło ok. 1/3 ogółu ówczesnych mieszkańców miasta. W 1941 r. powstał zakład "gumownia", szyjący wówczas mundury dla wojsk niemieckich. 7 sierpnia alianci zbombardowali trzebińską rafinerię, podczas bombardowania zginęło kilkanaście osób. 23 stycznia 1945 do Trzebini wkroczyły wojska radzieckie.
Czasy powojenne

Po wojnie Trzebinia wróciła do województwa krakowskiego aż do 1975 r., kiedy to na skutek reformy administracyjnej stała się częścią województwa katowickiego (włączenie do woj. katowickiego spowodowane było animozjami personalnymi między ówczesnymi I Sekretarzami PZPR w Krakowie i Katowicach). W latach 1957-1958 powstały Zakłady Górnicze "Trzebionka", kontynuując najstarsze na tym terenie tradycje eksploatacji złóż cynkowo-ołowiowych. W 1962 r. powstała Elektrownia "Siersza II" (obecna PKE S.A. – Elektrownia Siersza w Trzebini). W 1961 r. zostało przyłączone do miasta osiedle Wodna (w skład którego wchodziły dawne miejscowości: Wodna, Trzebionka i Górka), a w 1969 r. osiedle Siersza zostało połączone z miastem Trzebinia tworząc miasto Trzebinia-Siersza. W 1975 r. do miasta Trzebinia-Siersza została włączona gmina Trzebinia i powstaje miasto i gmina Trzebinia-Siersza. W 1977 r. do miasta i gminy Trzebinia-Siersza włączono gminę Myślachowice i zmieniono nazwę na Trzebinia (miasto i gmina). 1 stycznia 1999 Trzebinia powróciła do tradycyjnych związków z Krakowem wchodząc w skład województwa małopolskiego. Na tych terenach znaleziono najwięcej niewypałów po II wojnie światowej. Saperzy zabezpieczyli ogółem ponad 2500 km².


źródło: Wikipedia - Tekst udostępniany na licencji Creative Commons